Plan Zuid
Plan Zuid
Het Plan Zuid is een stedenbouwkundig plan voor Amsterdam-Zuid,
dat in het begin van de 20e eeuw werd ontworpen door de architect Hendrik Petrus Berlage.
De Rivierenbuurt in Amsterdam-Zuid maakt deel uit van Plan Zuid van H.P. Berlage. Plan Zuid valt uiteen in verschillende delen:
de Apollobuurt en Stadionbuurt, gericht op welgestelden, middenklasse en arbeidersklasse, en
de Rivierenbuurt, gericht op de middenklasse.
De Rivierenbuurt is gebouwd in de jaren twintig en dertig van de 20e eeuw. In het stedenbouwkundig plan was bedacht dat drie hoofdstraten (Amstellanen) de buurt in een Y-vorm doorsnijden, en samenkomen op het Daniël Willinkplein, een vernoeming naar de Nederlandse schrijver Daniël Willink (1676-1722). Dit waren de Amstellaan, Noorder Amstellaan en Zuider Amstellaan.
De overige straatnamen in de buurt werden vernoemd naar Nederlandse rivieren.
Opmerkelijke uitzonderingen zijn de Uithoornstraat die werd vernoemd naar de afmeerplaats aan de Amsteldijk van de beurtschipper uit Uithoorn en het Meerhuizen)1plein, Trompenburg, alsook het Borssenburgplein en -straat die vernoemd zijn naar een voormalige buitenplaatsen (hofsteden) aan de Amsteldijk die eind 19e eeuw werden gesloopt.
In de Rivierenbuurt is veel bebouwing te vinden in de stijl van de Amsterdamse School. Bekende architecten zoals Margaret Staal-Kropholler, Michel de Klerk en Piet Kramer hebben hier gebouwd.
Markantste gebouwen in de Rivierenbuurt
Wolkenkrabber
Een icoon in de Rivierenbuurt is de 'Wolkenkrabber' van J.F. Staal, oftewel het 12-verdiepingenhuis. Het is in die zin dus geen echte wolkenkrabber. Het is gebouwd als onderdeel van het woningbouwcomplex rondom het Merwedeplein van projectontwikkelingsmaatschappij Hilwis, die als gevolg van diverse faillissementen tijdens de bouw diverse doorstarts heeft meegemaakt. N.V. Bouw- en exploitatie mij. Hilwis I-II-III werden geleid door de directeuren Jur. Reijn en K. Hille.
Atelierwoningen
Een ander voorbeeld van moderne woningbouw bevindt zich aan de Zomerdijkstraat, op initiatief van Gerrit Jan van der Veen staan hier de atelierwoningen uit 1932-'34 van de architecten Piet Zanstra, Jan Giesen en Karel Sijmons. De enige in zijn soort in Nederland en nu Rijksmonument.
Dit complex, in 1934 gerealiseerd, werd gebouwd volgens de principes van het Nieuwe Bouwen, geïnspireerd door de Franse architect Le Corbusier. Kenmerkend is een strak ontwerp met nadruk op functionaliteit.
Lekstraatsynagoge
De Lekstraatsynagoge dateert uit 1937 en is daarmee de laatste synagoge die in Amsterdam voor de Tweede Wereldoorlog werd gebouwd. Het ontwerp is van architect Abraham Elzas (1907-1995) en dateert uit 1932. Elzas werkte bij en is beïnvloed door Le Corbusier (Parijs). Dat is terug te zien in de Lekstraatsynagoge, die is gebouwd in de stijl van de nieuwe zakelijkheid. In de gevel staat 'En ik zal in het midden der kinderen Israëls wonen en ik zal mijn volk Israël niet verlaten.’ Deze tekst is afkomstig uit de Tenach: Melachiem Allef (1 Koningen) 6:13.
De Rivierenbuurt en de Jodenvervolging
Vanaf de jaren dertig vestigden zich meer en meer Joodse inwoners in de Rivierenbuurt.
Het betrof vooral de Joodse middenklasse, Joodse arbeiders woonden in de Jodenbuurt in het centrum van Amsterdam.
Voor de Joodse inwoners van de Rivierenbuurt was hun verhuizing naar de Rivierenbuurt een stapje omhoog op de maatschappelijke ladder.
Ook Joods Duitse vluchtelingen vestigen zich vanaf 1933 veelal in deze buurt.
Uiteindelijk woonde in 1940 zo'n 40% van de in Amsterdam wonende Joden in dit deel van de stad.
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog telde de buurt 17.000 Joodse bewoners. 13.000 van hen overleefden de oorlog niet; ze kwamen veelal om in vernietigings- en concentratiekampen.
Het eerste hoge woongebouw van Amsterdam staat aan het plein (toen nog Daniël Willinkplein, thans Victorieplein) dat het punt van samenkomst vormt van de drie hoofdstraten die in een Y-vorm de buurt doorsnijden. Dit waren de Amstellaan, Noorder Amstellaan en Zuider Amstellaan. In 1946 werden deze drie lanen vernoemd naar de belangrijkste leiders van de geallieerden: Stalin, Churchill en Roosevelt. Na de Russische inval in Hongarije in 1956 werd de Stalinlaan op 14 november 1956 omgedoopt in Vrijheidslaan.
Luchtfoto van het Victorieplein en omgeving gezien in westelijke richting in 1931.
Fototechnisch en cartografisch bedrijf KLM. Collectie Stadsarchief Amsterdam.
)1
Hofstede Meerhuysen
Meerhuizen was van 1676 tot 1916 een hofstede bij (en vanaf 1896 in) Amsterdam aan de Amsteldijk ter hoogte van het huidige Meerhuizenplein in de Rivierenbuurt.
De tentoonstelling De Vrouw 1813-1913 werd in het herstelde huis en op de weiden erachter, waar paviljoens gebouwd werden, gehouden.
In de jaren '20 was in het gebouw een kunstenaarskolonie gevestigd. Onder anderen de schilders Charley Toorop, Peter Alma en Thé Lau, de beeldhouwers John Raedecker en Jan Havermans, en dichter Erich Wichman woonden en werkten er, en de componist Jakob van Domselaer met zijn vrouw Maaike. Hier besloot van Domselaer om zijn veelbelovende carrière als pianist er aan te geven en componist te worden. Ook het Manifest van de Rapaillepartij werd er geschreven en de tentoonstelling De Vrouw 1813-1913 werd er gehouden. De kolonie moest wijken voor het Plan-Zuid van Berlage.
Hofstede Meerhuysen ter hoogte van het Meerhuizenplein